Di chúc lập khi đang bệnh nặng, làm sao để đảm bảo tính hợp pháp?

DI CHÚC LẬP KHI ĐANG BỆNH NẶNG, LÀM SAO ĐỂ ĐẢM BẢO TÍNH HỢP PHÁP?

Khi sức khỏe suy giảm nghiêm trọng, đang điều trị bệnh nặng hoặc gặp tai biến, nhiều người bắt đầu quan tâm đến việc lập di chúc để định đoạt tài sản sau khi qua đời. Tuy nhiên, cùng với nhu cầu đó là nỗi lo phổ biến: di chúc được lập trong tình trạng sức khỏe yếu liệu có được coi là hợp pháp hay không, có bị vô hiệu nếu xảy ra tranh chấp hay không. Trên thực tế, pháp luật không cấm người đang bệnh lập di chúc, nhưng lại đặt ra những yêu cầu rất chặt chẽ về điều kiện chủ thể, ý chí và hình thức. Việc hiểu đúng và thực hiện đúng quy định sẽ giúp bảo đảm ý nguyện của người lập di chúc được pháp luật tôn trọng và thi hành.

1. Quy định pháp luật về di chúc và điều kiện hợp pháp

Theo Điều 624 Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định: “Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết”. Như vậy, bản chất của di chúc là sự thể hiện ý chí cá nhân, gắn liền với năng lực nhận thức và sự tự nguyện của người lập di chúc tại thời điểm lập.

Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015 quy định rõ các điều kiện để di chúc được coi là hợp pháp như sau:

“1. Di chúc hợp pháp phải có đủ các điều kiện sau đây:

a) Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe doạ, cưỡng ép;

b) Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật.

2. Di chúc của người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi phải được lập thành văn bản và phải được cha, mẹ hoặc người giám hộ đồng ý về việc lập di chúc.

3. Di chúc của người bị hạn chế về thể chất hoặc của người không biết chữ phải được người làm chứng lập thành văn bản và có công chứng hoặc chứng thực.

4. Di chúc bằng văn bản không có công chứng, chứng thực chỉ được coi là hợp pháp, nếu có đủ các điều kiện được quy định tại khoản 1 Điều này.

5. Di chúc miệng được coi là hợp pháp nếu người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng và ngay sau khi người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng, người làm chứng ghi chép lại, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn 05 ngày làm việc, kể từ ngày người di chúc miệng thể hiện ý chí cuối cùng thì di chúc phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng”.

Bên cạnh đó, Điều 632 Bộ luật Dân sự 2015 quy định cụ thể về người làm chứng cho việc lập di chúc:

“Mọi người đều có thể làm chứng cho việc lập di chúc, trừ những người sau đây:

1. Người thừa kế theo di chúc hoặc theo pháp luật của người lập di chúc.

2. Người có quyền, nghĩa vụ tài sản liên quan tới nội dung di chúc.

3. Người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự, người có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi”.

Từ các quy định nêu trên có thể khẳng định rằng, pháp luật không đặt ra điều kiện về tình trạng sức khỏe tốt hay xấu khi lập di chúc, mà quan trọng là việc người lập di chúc có minh mẫn, tự nguyện và tuân thủ đúng hình thức theo quy định hay không. Do đó, người đang bệnh nặng hoặc sức khỏe yếu vẫn có quyền lập di chúc hợp pháp.

2. Một số vấn đề cần lưu ý để đảm bảo di chúc lập trong tình trạng sức khỏe yếu là hợp pháp

Thứ nhất, về việc khám và xác nhận tình trạng sức khỏe.

Pháp luật dân sự hiện hành không quy định bắt buộc người lập di chúc phải đi khám sức khỏe, cũng không yêu cầu mọi di chúc đều phải được công chứng hoặc chứng thực. Tuy nhiên, trong thực tiễn giải quyết tranh chấp thừa kế, di chúc của người cao tuổi, người đang điều trị bệnh nặng hoặc bệnh mãn tính thường rất dễ bị các bên liên quan khiếu kiện với lý do người lập di chúc không còn minh mẫn, không làm chủ được hành vi. Khi đó, tranh chấp có thể kéo dài và ý chí thực sự của người lập di chúc có nguy cơ không được thực thi.

Chính vì vậy, để bảo đảm ý nguyện của người lập di chúc cũng như tạo thuận lợi cho Tòa án khi giải quyết tranh chấp nếu có, thì khuyến nghị người thuộc nhóm đối tượng này nên đi khám sức khỏe trước khi lập di chúc. Việc khám cần tập trung vào đánh giá năng lực nhận thức và làm chủ hành vi, đặc biệt là khám giám định tâm thần tại các cơ sở khám sức khỏe về tâm thần, thay vì chỉ khám sức khỏe thông thường tại bệnh viện. Kết luận xác định tinh thần bình thường, đủ khả năng nhận thức sẽ là chứng cứ quan trọng để bảo vệ tính hợp pháp của di chúc.

Thứ hai, về việc lập di chúc miệng.

Di chúc miệng chỉ được coi là hợp pháp trong những trường hợp đặc biệt và phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện nghiêm ngặt theo quy định tại Điều 630 Bộ luật Dân sự 2015. Người lập di chúc miệng phải thể hiện ý chí cuối cùng của mình trước mặt ít nhất hai người làm chứng đủ điều kiện (Người làm không được là những người theo quy định tại Điều 632 BLDS nêu trên). Ngay sau khi người lập di chúc thể hiện ý chí, người làm chứng phải ghi chép lại nội dung, cùng ký tên hoặc điểm chỉ. Trong thời hạn năm ngày làm việc kể từ ngày người để lại di chúc nêu ý chí cuối cùng, di chúc miệng phải được công chứng viên hoặc cơ quan có thẩm quyền chứng thực xác nhận chữ ký hoặc điểm chỉ của người làm chứng. Trên thực tế, chỉ cần vi phạm một trong các điều kiện này thì di chúc miệng rất dễ bị tuyên vô hiệu. Do đó, nếu phải lập di chúc miệng thì người lập di chúc cần nắm rõ quy định này để tranh di chúc không hợp pháp không đảm bảo thực hiện đúng ý chí của mình sau khi chết.

Thứ ba, về trường hợp công chứng viên đến tận nơi để lập di chúc.

Theo quy định tại Điều 46 Luật Công chứng 2024, trong trường hợp người lập di chúc không thể đi lại được vì lý do sức khỏe; đang điều trị nội trú hoặc bị cách ly theo chỉ định của cơ sở y tế thì việc công chứng di chúc có thể được thực hiện ngoài trụ sở của tổ chức hành nghề công chứng nếu người yêu cầu công chứng. Khi đó, công chứng viên có thể đến nhà riêng, bệnh viện hoặc cơ sở điều trị nơi người lập di chúc đang sinh sống hoặc chữa bệnh. Ngoài ra, tại khoản 2 Điều 58 Luật Công chứng 2024 đã quy định rõ: “Trường hợp công chứng viên nhận thấy người lập di chúc có dấu hiệu bị mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự, có khó khăn trong nhận thức, làm chủ hành vi hoặc có căn cứ cho rằng việc lập di chúc có dấu hiệu bị lừa dối, đe dọa hoặc cưỡng ép thì công chứng viên đề nghị người lập di chúc làm rõ, trường hợp không làm rõ được thì công chứng viên từ chối công chứng di chúc đó.”

Do đó, việc lập di chúc công chứng tận nơi được xem là hình thức lập di chúc có độ an toàn pháp lý cao, bởi công chứng viên trực tiếp xác nhận năng lực nhận thức, sự tự nguyện của người lập di chúc và ghi nhận đầy đủ quá trình lập di chúc theo đúng trình tự pháp luật.

Thứ tư, đối với di chúc của người đang điều trị tại bệnh viện, cơ sở chữa bệnh hoặc điều dưỡng khác.

Theo khoản 3 Điều 638 Bộ luật Dân sự 2015 quy định: “Di chúc của người đang điều trị tại bệnh viện, cơ sở chữa bệnh, điều dưỡng khác có xác nhận của người phụ trách bệnh viện, cơ sở đó.”Do đó, nếu có xác nhận của người phụ trách bệnh viện hoặc cơ sở điều trị, thì có giá trị pháp lý tương đương với di chúc được công chứng hoặc chứng thực. Quy định này nhằm tạo điều kiện cho người bệnh có thể lập di chúc trong hoàn cảnh đặc biệt, đồng thời bảo đảm giá trị pháp lý của di chúc. Tất nhiên di chúc vẫn phải đảm bảo điều kiện về hình thức và nội dung theo quy định.

Thứ năm, về yêu cầu có người làm chứng khi lập di chúc.

Trong trường hợp người lập di chúc không thể tự mình viết di chúc hoặc không thể thực hiện thủ tục công chứng, chứng thực, người để lại tài sản có thể nhờ người khác viết hoặc đánh máy di chúc. Tuy nhiên, trong trường hợp này bắt buộc phải có ít nhất hai người làm chứng đủ điều kiện theo quy định của pháp luật. Người lập di chúc phải ký hoặc điểm chỉ vào bản di chúc trước mặt người làm chứng, và người làm chứng cũng phải ký để xác nhận chữ ký, điểm chỉ đó, qua đó bảo đảm tính khách quan và hợp pháp của di chúc.

3. Kết luận

Pháp luật không hạn chế quyền lập di chúc của người đang bệnh nặng hoặc có sức khỏe yếu, miễn là tại thời điểm lập di chúc, người đó vẫn minh mẫn, sáng suốt, tự nguyện và việc lập di chúc được thực hiện đúng hình thức theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, để bảo đảm ý nguyện của mình được thực thi trọn vẹn sau khi qua đời, người lập di chúc trong tình trạng sức khỏe yếu cần đặc biệt thận trọng trong việc lựa chọn hình thức lập di chúc, ưu tiên lập di chúc bằng văn bản có công chứng hoặc có xác nhận hợp pháp của cơ quan, người có thẩm quyền; đồng thời chủ động chuẩn bị các chứng cứ cần thiết về tình trạng sức khỏe và năng lực hành vi tại thời điểm lập di chúc. Việc tuân thủ đầy đủ các yêu cầu pháp lý ngay từ đầu không chỉ giúp di chúc được công nhận hợp pháp, mà còn góp phần hạn chế tranh chấp, bảo đảm sự ổn định trong quan hệ gia đình và trật tự xã hội khi phát sinh vấn đề thừa kế.

KHUYẾN NGHỊ CỦA LUẬT 3S:

[1] Đây là Bài viết khái quát chung về vấn đề pháp lý mà quý Khách hàng, độc giả của Luật 3S đang quan tâm, không phải ý kiến pháp lý nhằm giải quyết trực tiếp các vấn đề pháp lý của từng Khách hàng. Do đó, bài viết này không xác lập quan hệ Khách hàng – Luật sư, và không hình thành các nghĩa vụ pháp lý của chúng tôi với quý Khách hàng.

[2] Nội dung bài viết được xây dựng dựa trên cơ sở pháp lý là các quy định pháp luật có hiệu lực ngay tại thời điểm công bố thông tin, đồng thời bài viết có thể sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy (nếu có). Tuy nhiên, lưu ý về hiệu lực văn bản pháp luật được trích dẫn trong bài viết có thể đã thay đổi hoặc hết hiệu lực tại thời điểm hiện tại mà mọi người đọc được bài viết này. Do đó, cần kiểm tra tính hiệu lực của văn bản pháp luật trước khi áp dụng để giải quyết các vấn đề pháp lý của mình hoặc liên hệ Luật 3S để được tư vấn giải đáp.

[3] Để được Luật sư, chuyên gia tại Luật 3S hỗ trợ tư vấn chi tiết, chuyên sâu, giải quyết cho từng trường hợp vướng mắc pháp lý cụ thể, quý Khách hàng vui lòng liên hệ Luật 3S theo thông tin sau: Hotline: 0363.38.34.38 (Zalo/Viber/Call/SMS) hoặc Email: info.luat3s@gmail.com

[4] Dịch vụ pháp lý tại Luật 3S:

Di chúc lập khi đang bệnh nặng, làm sao để đảm bảo tính hợp pháp?

15

Th12