VÌ SAO TÒA ÁN LUÔN HỎI Ý KIẾN TRẺ TỪ 7 TUỔI? VÀ RỦI RO KHI CHA MẸ ÉP TRẺ KHAI THEO Ý MÌNH
Trong các vụ án ly hôn tranh chấp quyền nuôi con, việc hỏi ý kiến trẻ từ 7 tuổi trở lên là một thủ tục được pháp luật quy định nhằm quyền lợi về mọi mặt của con, thực tế có rất nhiều trường hợp cha, mẹ vì muốn giành quyền nuôi con mà ép trẻ nói theo ý mình hoặc hướng dẫn trẻ khai gian, vô tình gây tổn đến tâm lý trẻ và ảnh hưởng nghiêm trong đến quyền lợi của trẻ.
1. Quy định về việc lấy ý kiến của trẻ khi ly hôn
Khoản 3 Điều 208 của Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định: “Đối với vụ án tranh chấp về nuôi con khi ly hôn hoặc thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn, thẩm phán phải lấy ý kiến của con chưa thành niên từ đủ 07 tuổi trở lên, trường hợp cần thiết có thể mời đại diện cơ quan quản lý nhà nước về gia đình, cơ quan quản lý nhà nước về trẻ em chứng kiến, tham gia ý kiến. Việc lấy ý kiến của con chưa thành niên và các thủ tục tố tụng khác đối với người chưa thành niên phải bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của người chưa thành niên, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp, giữ bí mật cá nhân của người chưa thành niên”.
Khoản 2 Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 nêu: “Vợ chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con”.
Điều 6 Nghị quyết số: 01/2024/NQ-HĐTP quy định về giải quyết việc nuôi con khi ly hôn quy định tại Điều 81 của Luật Hôn nhân và gia đình như sau:
“1. Khi xem xét “quyền lợi về mọi mặt của con” quy định tại khoản 2 Điều 81 của Luật Hôn nhân và gia đình phải đánh giá khách quan, toàn diện các tiêu chí sau đây:
…
g) Nguyện vọng của con được sống chung với cha hoặc mẹ.
2. Việc lấy ý kiến của con chưa thành niên từ đủ 07 tuổi trở lên quy định tại khoản 2 Điều 81 của Luật Hôn nhân và gia đình và khoản 3 Điều 208 của Bộ luật Tố tụng dân sự phải bảo đảm các yêu cầu sau đây:
a) Bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý, độ tuổi, mức độ trưởng thành để con có thể bày tỏ đúng và đầy đủ ý kiến của mình;
b) Không lấy ý kiến trước mặt cha, mẹ để tránh gây áp lực tâm lý cho con;
c) Không ép buộc, không gây áp lực, căng thẳng cho con.”
Từ các quy định trên cho thấy việc lấy ý kiến của trẻ từ đủ 07 tuổi trở lên là yêu cầu bắt buộc khi giải quyết yêu cầu về con chung khi ly hôn, đồng thời Tòa án phải tuân thủ đúng trình tự, thủ tục nhằm bảo đảm nguyện vọng của trẻ được thể hiện một cách tự nguyện, khách quan và phù hợp với tâm lý lứa tuổi.
2. Ý nghĩa của việc Tòa án hỏi ý kiến trẻ từ 7 tuổi
Việc Tòa án lắng nghe ý kiến của trẻ từ đủ 07 tuổi không chỉ là một thủ tục tố tụng bắt buộc theo quy định pháp luật, mà còn thể hiện tính nhân văn trong việc bảo đảm quyền được tham gia ý kiến của trẻ em. Khi thu thập ý kiến của trẻ, Tòa án có thêm một nguồn thông tin trực tiếp phản ánh mức độ gắn bó, sự tin tưởng, tình cảm và nhu cầu tâm lý thật sự của trẻ đối với cha hoặc mẹ. Đây là một trong những căn cứ quan trọng để Tòa đánh giá “quyền lợi tốt nhất của trẻ” khi quyết định người trực tiếp nuôi dưỡng sau ly hôn, đồng thời giúp hạn chế tối đa việc thay đổi môi trường sống gây xáo trộn hoặc tổn thương tâm lý cho trẻ, từ đó bảo đảm một nền tảng phát triển ổn định và phù hợp với lứa tuổi.
Tuy nhiên, việc hỏi ý kiến trẻ không đồng nghĩa với việc Tòa sẽ quyết định đúng theo nguyện vọng được trình bày. Nguyện vọng của trẻ chỉ là một tiêu chí trong nhiều tiêu chí khác, như điều kiện chăm sóc thực tế, nơi ở, môi trường giáo dục, thời gian cha mẹ có thể trực tiếp dành cho con, mức độ ổn định về tinh thần và sự bảo đảm cho sự phát triển toàn diện của trẻ. Do đó, Tòa án sẽ xem xét nguyện vọng của trẻ trong tổng thể hoàn cảnh, nhằm đưa ra quyết định phù hợp nhất với lợi ích lâu dài của trẻ, không chỉ dựa vào mong muốn nhất thời mà trẻ thể hiện.
3. Rủi ro khi cha mẹ ép trẻ trả lời theo ý mình
Nghị quyết 01/2024/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao đã hướng dẫn cụ thể việc áp dụng Điều 81 Luật Hôn nhân và gia đình về giải quyết quyền nuôi con khi ly hôn. Theo đó, khi lấy ý kiến trẻ em từ đủ 07 tuổi trở lên, Tòa án bắt buộc phải bảo đảm các yêu cầu quan trọng như: việc lấy ý kiến phải thân thiện, phù hợp với tâm lý và mức độ trưởng thành; không được thực hiện trước mặt cha hoặc mẹ nhằm tránh áp lực tinh thần; và tuyệt đối không được ép buộc, tác động hoặc đe dọa trẻ.
Trong thực tiễn, đã có nhiều trường hợp cha mẹ vì mong muốn giành quyền nuôi con bằng mọi giá nên cố tình gây sức ép, hứa hẹn lợi ích hoặc thậm chí đe dọa để trẻ phải khai theo ý mình. Những hành vi này không chỉ vi phạm nghiêm trọng nguyên tắc bảo vệ quyền trẻ em mà còn để lại những tổn thương tâm lý sâu sắc, ảnh hưởng lâu dài đến sự phát triển của trẻ. Khi nguyện vọng của trẻ không còn là ý chí tự nhiên mà xuất phát từ sự sắp đặt, Tòa án sẽ khó có thể đánh giá đúng điều kiện sống phù hợp nhất cho trẻ từ đó tiềm ẩn nguy cơ đưa ra quyết định không bảo đảm tốt nhất quyền, lợi ích hợp pháp của trẻ.
Tùy vào tính chất và mức độ vi phạm, hành vi ép buộc trẻ trong trường hợp nêu trên vẫn có thể bị xem là xâm phạm quyền trẻ em, vi phạm các quy định về bảo vệ, chăm sóc trẻ em, người thực hiện hành vi có thể bị xử lý hành chính theo pháp luật hiện hành.
4. Thực tiễn xét xử về việc lấy ý kiến của trẻ
Bản án 1: Bản án số:39/2018/HN-ST Ngày: 14/9/2018V/v: Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn
Tòa án nhận định:
“Theo kết quả trả lời ngày 05/9/2018 của Trường trung học cơ sở An Phú cho biết: “Việc học của trẻ Huy là do ông nội và mẹ là người thường xuyên theo dõi tình hình học tập của trẻ Huy. Trong quá trình theo dõi tại trường trẻ Huy có thường xuyên bị nhắc nhở về tinh hình học tập và về mặt hạnh kiểm. Do mẹ tiếp tục theo dõi trẻ Huy trong lớp lo ra, mất buồn, không tập trung, kiểm tra các môn điểm rất thấp. Vì vậy giáo viên đã trao đổi với cha trẻ Huy nhưng không thấy chuyển biến. Sau khi giáo viên chủ nhiệm trao đổi với mẹ của trẻ Huy thì tình hình học tập của trẻ có nhiều tiến bộ trong học tập…”
Hội đồng xét xử nhận thấy, trong suốt quá trình giải quyết vụ án cũng như tại phiên tòa, bà D và ông K không thể thống nhất, thỏa thuận được cách thức để ông K thực hiện quyền thăm nom, chăm sóc, giáo dục con chung, dẫn đến mâu thuẫn.
Trẻ Nguyễn Xuân Gia H có nguyện vọng tha thiết được ở cùng với mẹ và em trai. Trẻ trình bày: “Ở với bố con rất buồn và cô đơn vì chỉ có bà nội”. Đây là tâm tư nguyện vọng của đứa trẻ đang độ tuổi phát triển mạnh mẽ về thể chất và tinh thần. Vì vậy hội đồng xét xử xét thấy nguyện vọng của bé là có cơ sở để Hội đồng xem xét.
Đồng thời kết quả trả lời của Trường trung học cơ sở An Phú cũng thể hiện trong đó có thể hiện ý kiến của cô giáo chủ nhiệm của trẻ Huy là người bên cạnh khi theo học tại lớp 6A4 trường trung học cơ sở An Phú: “Chủ nhiệm thấy một đứa trẻ khi trong tâm trí lúc nào cũng mong được ở với mẹ và em mà không được thì làm sao tập trung lo học”. Trẻ Huy là bé trai và hiện nay đã 12 tuổi có tư tưởng rất cần có mẹ bên cạnh để ổn định tâm lý, khóc lóc, khuyên bảo, giúp đỡ trẻ phát triển toàn diện về mặt thể chất lẫn tinh thần, do ông K đã lập lại từ rất lâu đã có một gia đình mới nên không còn thời gian tâm sức để dạy dỗ, chăm sóc trẻ Huy. Vì vậy xét đề nghị của bà D về đề nghị xin thay đổi quyền trực tiếp nuôi con là có cơ sở để xem xét.”
Xem chi tiết bản án:
https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta204792t1cvn/chi-tiet-ban-an
Như vậy: Bản án trên, Tòa án không chỉ xem xét nguyện vọng của trẻ dựa trên việc lấy ý kiến trực tiếp của trẻ và còn xem xét cả môi trường sống xung quanh, từ việc lấy ý kiến của giáo viên chủ nhiệm của trẻ.
Bản án 2: Bản án số 171/2018/HNGĐ-PT ngày 30/01/2018 Về việc tranh chấp ly hôn.
Tòa án nhận định:
“Ông T kháng cáo yêu cầu được trực tiếp nuôi dưỡng, giáo dục trẻ Trần Thị Thanh T1.
Trong quá trình xét xử phúc thẩm, ông T có nộp tờ giấy viết tay của trẻ Trần Thị Thanh T1 có nguyện vọng ở với cha. Để đảm bảo quyền và lợi ích của các đương sự, Toà án đã có giấy triệu tập ông T, bà H cùng đưa trẻ T1 đến để Thẩm phán tiếp xúc, nắm bắt nguyện vọng của trẻ có cả người giám hộ là cha và mẹ. Ngày 08/12/2017, chỉ có bà H đưa trẻ T1 đến Toà, ông T vắng mặt không lý do. Tại biên bản làm việc ngày 08/12/2017, trẻ T1 có nguyện vọng được ở với mẹ và xác định tờ giấy trẻ viết mà ông T nộp là do ông T đọc buộc trẻ viết, đó không phải là ý chí của trẻ. Tuy nhiên, tại phiên toà ngày 19/12/2017, ông T cho rằng những gì trẻ T1 trình bày đều do sự tác động, chịu sự áp lực từ bà H, đó không phải là nguyện vọng của trẻ. Đề nghị Hội đồng xét xử xem lại chứng cứ này.
Xét thấy, trẻ đã bị sự tác động của cả cha và mẹ, làm ảnh hưởng tâm lý, cũng như những biên bản ghi nhận ý kiến của trẻ không có sự chứng kiến của cả hai người giám hộ. Do đó, Toà án đã tiến hành thu thập lại chứng cứ bằng cách mời chuyên gia tâm lý hỗ trợ, có sự giám sát ở phòng cách ly của Thẩm phán chủ tọa phiên toà và cả cha mẹ của trẻ. Kết quả thu thập được khác so với biên bản ghi nhận ý kiến của trẻ trước đây: nguyện vọng của trẻ T1 tha thiết được ở với cha. Kết quả này được thu thập hợp pháp, đúng trình tự quy định tố tụng và đã được ông T, bà H thừa nhận. Đồng thời chuyên gia tâm lý cũng đã có văn bản số 05/BVCSTE&BĐG ngày 03/01/2018 kiến nghị giao trẻ Trần Thị Thanh T1 cho ông Trần Quang T trực tiếp nuôi dưỡng giáo dục.
Trẻ Trần Lâm Thanh P chưa tròn 02 tuổi, cấp sơ thẩm giao cho mẹ trực tiếp nuôi dưỡng, giáo dục là phù hợp với quy định tại khoản 3 Điều 81 Luật Hôn nhân và Gia đình năm 2015. Hiện bà H có hoàn cảnh khó khăn phải gửi trẻ P cho bà ngoại nuôi, chỉ thỉnh thoảng về thăm con. Trẻ T1 đang ở với ông T và có nguyện vọng ở với cha nên cần thiết giao trẻ T1 cho ông T trực tiếp nuôi dưỡng, giáo dục nhằm chia sẻ trách nhiệm. Mặt khác, việc giao con cho ai trực tiếp nuôi dưỡng cũng chỉ là tạm thời, các đương sự có quyền xin thay đổi người trực tiếp nuôi con nếu có cơ sở chứng minh người trực tiếp nuôi con không làm tốt vai trò, trách nhiệm đảm bảo tốt nhất cho sự hình thành và phát triển toàn diện nhân cách của trẻ chưa thành niên, đồng thời người không trực tiếp nuôi con vẫn được đảm bảo quyền thăm nom, chăm sóc, giáo dục con chung.”
Xem chi tiết bản án:
https://congbobanan.toaan.gov.vn/2ta168913t1cvn/chi-tiet-ban-an
Như vậy: Tại bản án trên, Tòa án xác định ý kiến ban đầu của trẻ bị tác động bởi cả cha và mẹ, nên không phản ánh đúng nguyện vọng thật sự. Vì vậy, Tòa tiến hành lấy lại ý kiến có sự tham gia của chuyên gia tâm lý, có giám sát đầy đủ theo đúng trình tự tố tụng để đảm bảo khách quan và đúng nguyện vọng của trẻ.
4. Kết luận
Việc Tòa án luôn phải hỏi ý kiến trẻ từ đủ 07 tuổi trở lên không chỉ là yêu cầu bắt buộc của pháp luật mà còn là thủ tục để bảo đảm tiếng nói của trẻ được lắng nghe trong những quyết định quan trọng ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc sống của trẻ sau khi cha mẹ ly hôn. Ý kiến của trẻ là một trong những tiêu chí để Tòa đánh giá “quyền lợi tốt nhất của trẻ”, nhưng không phải yếu tố duy nhất mà còn quyết định trên các yếu tố khác như điều kiện kinh tế, giáo dục, sức khỏe,…và không phải lúc nào ý kiến của trẻ cũng được chấp nhận nếu có dấu hiệu bị tác động, bị ép buộc hoặc không phù hợp với thực tiễn chăm sóc, nuôi dưỡng.
Thực tiễn xét xử cho thấy Tòa án luôn xem xét nguyện vọng của trẻ một cách cẩn trọng, khách quan, không chỉ qua lời trình bày của trẻ mà còn qua đánh giá môi trường sinh sống, giáo dục xung quanh như: ý kiến của giáo viên, hàng xóm, điều kiện nuôi dưỡng thậm chí là ý kiến chuyên gia tâm lý khi cần thiết. Đối với các trường hợp cha mẹ tác động, dụ dỗ hoặc ép buộc trẻ khai theo ý mình, Tòa án có quyền bác bỏ lời khai này và tiến hành lấy ý kiến lại theo đúng trình tự, bảo đảm tính khách quan, vô tư và phản ánh đúng mong muốn thật sự của trẻ.
KHUYẾN NGHỊ CỦA LUẬT 3S:
[1] Đây là Bài viết khái quát chung về vấn đề pháp lý mà quý Khách hàng, độc giả của Luật 3S đang quan tâm, không phải ý kiến pháp lý nhằm giải quyết trực tiếp các vấn đề pháp lý của từng Khách hàng. Do đó, bài viết này không xác lập quan hệ Khách hàng – Luật sư, và không hình thành các nghĩa vụ pháp lý của chúng tôi với quý Khách hàng.
[2] Nội dung bài viết được xây dựng dựa trên cơ sở pháp lý là các quy định pháp luật có hiệu lực ngay tại thời điểm công bố thông tin, đồng thời bài viết có thể sử dụng những kiến thức hoặc ý kiến của các chuyên gia được trích dẫn từ nguồn đáng tin cậy (nếu có). Tuy nhiên, lưu ý về hiệu lực văn bản pháp luật được trích dẫn trong bài viết có thể đã thay đổi hoặc hết hiệu lực tại thời điểm hiện tại mà mọi người đọc được bài viết này. Do đó, cần kiểm tra tính hiệu lực của văn bản pháp luật trước khi áp dụng để giải quyết các vấn đề pháp lý của mình hoặc liên hệ Luật 3S để được tư vấn giải đáp.
[3] Để được Luật sư, chuyên gia tại Luật 3S hỗ trợ tư vấn chi tiết, chuyên sâu, giải quyết cho từng trường hợp vướng mắc pháp lý cụ thể, quý Khách hàng vui lòng liên hệ Luật 3S theo thông tin sau: Hotline: 0363.38.34.38 (Zalo/Viber/Call/SMS) hoặc Email: info.luat3s@gmail.com
[4] Dịch vụ pháp lý tại Luật 3S:
Tư vấn Luật | Dịch vụ pháp lý | Luật sư Riêng | Luật sư Gia đình | Luật sư Doanh nghiệp | Tranh tụng | Thành lập Công ty | Giấy phép kinh doanh | Kế toán Thuế | Bảo hiểm | Hợp đồng | Phòng pháp chế, nhân sự thuê ngoài | Đầu tư | Tài chính | Dịch vụ pháp lý khác …
